Giovanna Tamà en Naomi Meulemans ontwikkelde een materiaal-technische studie naar aanleiding van de restauratie van het schilderij Split Infinity (1977) van Herbert Aach (1923 -1985) en het doctoraal onderzoek van Stefanie De Winter (‘When Art Turned Day-Glo: Marking the Impact of Daylight Fluorescent Materials in New York Art from the 60s and 70s‘). In het voorjaar van 2018 werd een intensief onderzoek gestart omtrent de conservatie en bescherming van fluorescerende verflagen.
Niet alleen werd fluorescerende verf in haar samenstelling ontleed, er werd voornamelijk aandacht besteed aan de verouderingseigenschappen. Het doel was de levenstermijn van de fluorescentie te verlengen, deze verfsoort te beschermen tegen natuurlijke schadefenomenen en op termijn een geschikte retoucheermethode te ontwikkelen. Het AIC, American Institute for Conservation selecteerde dit onderzoek voor een presentatie op hun jaarlijks congres dat in 2018 plaatsvond in Houston, Texas (VS).
Dankzij de AIC Annual Meeting, de grootste conferentie over conservatie en restauratie in Noord Amerika, kregen de restauratoren de kans om een trip te maken naar de Verenigde Staten.
De bijeenkomst werd gehouden in het Marriott Marquis Hotel in het centrum van Houston, Texas van 29 mei tot 2 juni 2018. Het thema van het evenement was Material Matters. Het was ook hier dat het onderzoek over het retoucheren van fluorescerende verf gepresenteerd en gedeeld werd met de vele andere conservatoren en onderzoekers.
Onderzoek
Hoewel de conservatie van moderne schilderijen (ca. vanaf 1945) zeer verschillend is aan deze van de oude meesters, is er ook binnen de groep van moderne kunstwerken een enorme evolutie waar te nemen aan conservatiemethoden. Een schilderij dat aan traditionele verftechnieken voldoet maar toch geschilderd werd met nieuwe, zelf samengestelde verf zal een zeer ander verouderingsfenomeen vertonen dan werken die niet traditioneel geschilderd werden maar wel met traditionele verfsoorten. (bv. met een paletmes, zonder grondlagen)
De manier waarop een schilderij opgebouwd werd en met welke materialen is dus zeer bepalend voor de kwaliteit van de verflaag. De schilderijen die wij bespreken behoren voornamelijk tot de eerste groep waardoor we ons in het onderzoek kunnen focussen op de verfmaterialen, in dit geval fluorescerende verf, en niet zo zeer op de verftechnieken.
Tijdens het conserveren van de fluorescerende, monochrome schilderijen van Herbert Aach’s (1923-1985) Split Infinity-serie (1976-77), leidden de standaard retoucheermethoden tot negatieve resultaten. Tot dusverre konden we de fluorescerende kleur simuleren onder stabiele lichtomstandigheden, maar zodra het ultravioletlicht toenam, werd de retouche verontrustend zichtbaar. Naast deze moeilijkheden voor het evenaren van de kleurtonen, verschilde de structuur van het materiaal sterk van de originele verflaag wat een zichtbaar oneffen effect gaf.
In totaal werd een jaar lang gewerkt aan het analyseren van verschillende bindmiddelen en pigmenten die bruikbaar kunnen zijn bij het restaureren van fluorescerende verflagen.
Herbert Aach was een kunstenaar die zijn eigen pigmenten en verfmedia maakte. De fluorescerende verflagen in de Split Infinity-serie zien er erg droog en fresco-achtig uit en de verzadiging van het fluorescerende pigment in het acrylmedium is veel hoger dan de fluorescerende verf die wordt verkocht in winkels voor kunstbenodigdheden. Herbert Aach was dus in staat zijn verfkwaliteit te verhogen door deze zelf samen te stellen.
Drie significante kenmerken werden duidelijk tijdens deze empirische vergelijking: ten eerste verouderen fluorescerende pigmenten veel sneller dan conventionele pigment; na 10 jaar beginnen ze stilaan hun intensiteit te verliezen. Ten tweede zijn ze zeer transparant door hun organische pigment samenstelling, waardoor ze niet met andere niet fluorescerende kleuren kunnen worden gemengd.
Ten derde zijn er grenzen aan het binden van fluorescerende pigmenten met media, omdat ze vanwege hun hoge transparantie een zeer helder medium nodig hebben. In deze studie werd gezocht naar een nieuwe retoucheermethode die rekening houdt met deze specifieke kenmerken en die het mogelijk maakt om te schilderen met fluorescerende pigmenten in de monochrome, fresco-achtige verflagen van Aachs werken.
In totaal werd een jaar lang gewerkt aan het analyseren van verschillende bindmiddelen en pigmenten die bruikbaar kunnen zijn bij het restaureren van fluorescerende verflagen. Ook deze testen worden nauwkeurig bijgehouden en tot op vandaag nagekeken op verouderingseffecten.
Nog beschikbare pigmenten van Herbert Aach werden in New York verzameld waar ook de weduwe van de kunstenaar, Doris Aach, ons ontving in haar appartement. De ervaring om steeds meer werken van de kunstenaar te ontdekken was overweldigend. De vele werken die in het appartement aanwezig waren hadden dezelfde kracht en energie als het schilderij dat in België werd gerestaureerd.
De pigmenten, zorgvuldig bijgehouden door Doris werden, in samenwerking met restaurator Luca Bonetti, verzameld en ingepakt voor verder onderzoek in België. Deze unieke ervaring was zeker en vast een grote meerwaarde aan het onderzoek.
De retoucheertesten die stilaan ontwikkeld werden in België, werden kunstmatig verouderd en gecontroleerd op weerbaarheid, kleurechtheid en fluorescentie. Dit alles werd in kaart gebracht samen met het wetenschappelijk instituut ‘Koninklijk Instituut voor Kunstpatrimonium’ (KIK/IRPA Brussel). Hierdoor werd het mogelijk de hoeveelheid aan opties voor het retoucheren en behandelen van beschadigde fluorescerende verflagen te verminderen naar drie potentiële verfcombinaties.
D-DAY: The AIC Annual Meeting
De bijeenkomst, waar meer dan 1000 deelnemers uit verschillende delen van de wereld samenkomen, richtte zich dat jaar vooral op materiaalonderzoek en de opkomst van innovatieve behandelingen/technieken en nieuwe manieren van “kijken”. Ideaal voor dit fluorescerend pigmentonderzoek te lanceren binnen de conservatiewereld om verder kennis op te doen en te delen.
Aan de hand van voorbeelden en testresultaten van het KIK-IRPA werd tijdens de lezing besproken welke aanpak vernieuwend en doeltreffend kan zijn voor het bewaren van fluorescherende verflagen. Zo werden verschillende verouderingstesten uitgelegd en besproken we welke bindmiddelen en pigmenten doeltreffend resultaat hadden. Het werd al snel duidelijk dat het dezelfde problematiek bij vele kunstcollecties aanwezig was.
Naast de vele lezingen werden er ook tal van rondleidingen, walking tours en workshops georganiseerd. De Houston Downtown walking tour, een gegidste tour van de meest prominente gebouwen en architectuur van Houston en een rondleiding in het nieuwe restauratieatelier en depotruimte van de Texas A&M Library gaven een blik achter de schermen van wat vooreerst een statische stad leek. Tot onze verbazing was er niet alleen een fantastisch aanbod aan kunst te ontdekken, maar ontmoetten we vele boeiende onderzoekers in het warme Texas.
Kremer Watercolor Set Fluorescent Colors Houston Down Town Texas A&M Library
In de tentoonstellingshal van de AIC conferentie is het de moment om te netwerken en ideeën en resultaten te delen. Nieuwe innovatieve materialen stonden uitgestald, zoals deze van KremerPigments, waar we de ‘Kremer Watercolor Set Fluorescent Colors’ hebben kunnen testen, die mogelijk van toepassing zijn voor ons verder onderzoek. Ook Golden Colours had een overlap met ons onderzoeksgebied in Daylight Fluorescent Paint. Het delen van elkaars kennis hielp ons onze visie en mogelijkheden te verbreden om in de toekomst hooggevoelige fluorescerende verf te herstellen en te behouden.
Meer weten over fluorescerende pigmenten? Lees hier meer over de restauratie en het onderzoek van het schilderij ‘Bampur’ van Frank Stella.
Voor meer informatie over het onderzoek en de restauratie van Split Infinity, Herb Aach neem gerust contact met ons op via info@privatearttours.be